Masker Magic met Karin

Het Neutrale Masker (Oktober 2024)

Het neutrale masker is een van de belangrijkste lesmethoden van Jacques Lecoq. Jacques was een Franse acteur en bewegings pedagoog die zijn eigen school en methode opgerichte in fysiek theater, mime en beweging. Hij is in 1999 overleden maar zijn school en methodiek bestaat nog steeds (https://www.ecole-jacqueslecoq.com/).

Omdat ik zoveel las over het belang van neutraal masker bij het leren van fysiek theater en maskerspel zat er maar 1 ding op ik moet het zelf gaan ervaren. Ik ben daarom in juni naar Barcelona gegaan om daar een week les te krijgen van Angel Bonora een acteur en leerling van Jacques Lecoq (https://www.teatraccio.es/en/). Samen met een bont gezelschap van spelers van over de hele wereld (o.a. China, Portugal, Oekraine, Engeland) kregen we een week de tijd om ‘The Journey’ aan te leren.

Dat klinkt wellicht spiritueel of Disney, met de welbekende ‘Hero’s journey’, maar dit was andere koek.

Het neutraal masker, noemen we ‘neutraal’ omdat het specifieke eigenschappen heeft. Het is perfect gebalanceerd wat een kalme fysieke uitstraling geeft. Met dit masker op zou het ons mogelijk moeten maken om een neutraliteit te ervaren, voordat de actie begint. Een staat van ontvankelijkheid voor alles wat om ons heen is zonder innerlijk conflict. Het neutrale masker is als het ware een blanke pagina. Hoe beweegt je lichaam in neutraal? Het moment tussen een inademing en een uitademing.

Het neutrale masker ervaart alleen het hier en nu. Het is alert omdat het zich bewust is van zijn omgeving. Het stelt geen vragen maar kijkt, ziet en handelt, altijd in een voortgaande beweging. Hoe ziet dit er in de praktijk uit? Een lesdag bestond uit heel veel bewegingsoefeningen, lichaamsspanning, tempo, coördinatie, geïsoleerde bewegingen, mime, ademhaling. Daarna elke dag een ander deel van ‘The Journey’. Het neutraal masker is op reis en gaat door een steeds veranderd landschap. Aan ons de taak middels ons lichaam te laten zien waar het masker zich bevindt. De zee, het strand, het bos, klimmend een berg op, een berg af, over een rivier en eindigend bij de zonsopgang op een vlakte. Het neutraal masker kent geen vermoeidheid, beheerst alleen vaardigheden en blijft in beweging. Als je het hebt over een mindfullness oefening dan is dit er wel een. ‘eh, waar is het bos?’ ‘Hoe pak ik ook alweer een steen vast?’ ‘geen twijfel, ga door’ ‘kijk naar buiten, niet naar binnen’ Kijken, zien, handelen, kijken, zien, handelen, kijken, zien, handelen etc. Ontzettend intensief en heel erg verrijkend.

‘Als ik naar de maan wijs, kijk je dan naar mijn vinger of naar de maan?’ In hoeverre ben je als speler in staat om zelf ook echt verbeelding te gebruiken en te zien. Pas als je het zelf ziet, ziet de ander het ook. Magic!

De Commedia vrouwen (Aug. 2024)

Commedia dell’Arte is van oudsher Italiaans straattheater bedoeld om het volk en later ook de notabelen te vermaken door bestaande rollen en rolpatronen op de hak te nemen in een klucht. Een aantal rollen worden gespeeld met een half masker en de grootste rollen zijn die van de bazen en de knechten. Liefde en geld/status zijn belangrijke verhaallijnen. Welke rol speelden vrouwen binnen Commedia? Dit keer speciale aandacht voor de vrouw binnen Commedia dell’Arte.

Commedia dell’Arte is begin 16e eeuw ontstaan. In die tijd mochten vrouwen niet op het toneel staan. Vrouwenrollen werden dus in eerste instantie gespeeld door mannen. Omdat de Commedia dell’Arte dus is ontstaan met mannen aan het roer in een maatschappij waarbij de meeste functies door een man werden vervuld zijn ook in de Commedia vooral mannelijke karakters terug te vinden. De vrouwelijke rollen waren vaak kleine rollen als dienstmeisje (la Servetta/Fantesca) die niet in de vertrekken van de ‘man of vrouw des huizes’ mocht komen en misschien 1 belangrijke handeling voor het plot had. Daarnaast was een van ‘innamorati’ (geliefden) een vrouw. Met de komst van de Verlichting en de emancipatie van vrouwen werd dat anders. Vrouwen mochten in Europa vanaf 1660 het toneel op, zij het alleen ongehuwd. Hierdoor ontstonden er nieuwe en grotere vrouwelijke karakters zoals Colombina en La Donna met meer inhoud en glans doordat het nu vrouwen zelf waren die ze speelden. Deze vrouwenrollen hadden in eerste instantie ook geen masker, men was tenslotte nieuwsgierig naar vrouwen op het toneel en wilden ze dan ook goed kunnen bekijken.

Colombina is een mooi voorbeeld van de emancipatie van de vrouw. Waar het dienstmeisje eerst als onbeduidend en dom werd neergezet veranderde dat met Colombina. Van deze rol wordt gezegd dat zij het slimste is van alle rollen, incl de ‘bazen’. Ze is nog steeds een dienstmeid (vaak van 1 van de geliefden) maar is autonoom, slim, sensueel en flirterig met het hart op de tong. Slim genoeg om hebberige mannen op afstand te houden.

La Donna (La Signora) is ‘De Vrouw’ wat betekend dat zij het hoofd is, de vrouwelijke bazin. Het is een vrouw van vaak middelbare leeftijd die gehuwd is om status te vergaren, niet zozeer vanwege de liefde. Een hedendaagse ‘gold digger’. Gericht om status te behouden of te krijgen en ondertussen de liefde elders te vinden.

Tegenwoordig maakt het gelukkig niet meer uit wie welke rol speelt en zijn er ook voor de vrouwelijke rollen maskers. Er zijn fantastische vrouwelijke Arlecchino’s en mannelijke Colombina’s en de geliefden kunnen nu van elk gender zijn. In Italië zullen ze het misschien heiligenschennis vinden maar voor mij zijn de karakters van Commedia vooral inspiratiebronnen om eigen karakters mee te vormen die dichter bij mijn belevingswereld staan. Een La Donna zou nu een vrouw van een rijke vent in ‘t Gooi kunnen zijn die verliefd is op de tuinman. En een Colombina zou een arts of bouwvakker kunnen zijn die zich staande moet houden tussen haar mannelijke collega’s. Maar misschien heb jij wel heel andere ideeën?

In september start er een cursus Commedia Dell’Arte. Samen ontdekken we de ‘oude’ karakters, hoe ze er nu uit zouden zien, hoe ze op elkaar reageren en creëren we hier met elkaar een verhaal mee. Een boeiende en avontuurlijke ontdekkingsreis met veel fysiek spel, improvisatie en vooral heel veel plezier.

Oh Romeo, oh Romeo! (juni 2024)

‘Oh Romeo, oh Romeo, wherefore art thou Romeo?’ We kennen het verhaal van Romeo en Julia allemaal. De eeuwenoude verhaallijn van 2 geliefden die door hun afkomst nooit bij elkaar mogen zijn en het met (spoiler alert) de dood bekopen. Drama van de bovenste plank. Shakespeare, de schrijver van dit stuk, haalde zijn inspiratie uit de Griekse en Romeinse tragedies. Net als de schrijvers van de scenario’s van Commedia Dell’Arte.

Kenmerkend voor deze scenario’s (verhaallijnen) is dat ze vaak, net als bij Romeo en Julia, gaan over een stel geliefden die niet samen kunnen zijn. Waar het bij Shakespeare echter uitgroeit tot een tranentrekkende tragedie is dat bij Commedia, zoals het woord het al zegt een echte commedie. Vergissingen, oplichting en de strenge hand van de ouders stapelen zich op waardoor de geliefden elkaar nooit lijken te bereiken. En dan… in het slotstuk gebeurd het onwaarschijnlijke en komt het toch nog goed.

Is elke Commedia voorstelling dan hetzelfde? Zeker niet. De scenario’s bestonden uit beschrijvingen van de scenes, dus welke karakters op waren en wat er moest gebeuren. Het had geen script waarbij uitgeschreven staat wat elk karakter zegt. Hierdoor is het voor elke ‘troupe’ (spelers gezelschap) mogelijk om hun eigen interpretatie te geven aan de beschrijving. Op deze manier konden acteurs het scenario invullen vanuit hun eigen sterktes en ook afhankelijk van de plaats en het soort publiek waar ze optraden. Een voorbeeld in onze tijd zou zijn dat je Romeo en Julia in Carre op een andere manier speelt dan in een voorstelling op een festival of zelfs verschillend voor in een grote stad of op het platteland. Acteurs gebruikten hierbij handboeken die vol stonden met Lazzi (korte komische scenes die los staan van het scenario) en Zibaldone, een soort catalogus die vol stond met manieren om op en af te komen, hallo en gedag te zeggen, monologen, dialogen, liedteksten, gedichten etc. Ook maakten

ze gebruik van lokale nieuwtjes en verwerkten die in hun voorstelling. De voorstelling was het inkomen van de acteurs dus hoe meer ze aansloten bij hun publiek hoe hoger de opbrengsten.

Hoe zouden de scenario’s van Commedia passen in de 21e eeuw? Een spannende en leuke vraag. Dit najaar ga ik samen een groep spelers op onderzoek uit om samen een nieuw scenario te maken waarbij we ons laten inspireren door de 16e en 21e eeuw.

Archetypen, say what?! (April 2024)

De karakters binnen Commedia dell’Arte zijn gebaseerd op archetypen, maar wat zijn dat eigenlijk?

Archetypen zijn volgens de psycholoog en filosoof Carl Jung 12 persoonlijkheidstypen die universeel zijn en dus in ieder mens in meer of mindere mate voorkomen.

Een voorbeeld hiervan is Arlecchino. Volgens de lijst van Jung ‘de Nar’. Zijn motto: Je leeft maar één keer. Kernverlangen: om in het moment te leven met vreugde en genot. Doel: een geweldige tijd hebben en de wereld verlichten. Grootste angst: je vervelen of anderen vervelen. Strategie: spelen, grappen maken, grappig zijn. Zwakte: frivoliteit, tijd verspillen.Talent: vreugde.

Archetypen zijn voor iedereen herkenbaar. Iedereen kent wel een collega, leerkracht, familielid die altijd grapjes aan het maken is en de lach aan zijn broek lijkt te hebben hangen.

Ben jij niet zo’n grapjas en staat ‘de Nar’ ver van je af? Volgens Jung hebben we hebben allemaal ‘de Nar’ in ons. Ja, jij dus ook! Nu is het alleen de kunst om hem naar boven te halen. Je kunt een moppenboek uit de kast trekken en wat voorlezen maar hé jij houdt van theater dus het kan ook anders. Zet eens een masker op! Arlecchino ligt voor je klaar. Door te leren hoe je je lijf in kunt zetten als een nar, kom je zonder tekst al in contact met de nar in jezelf en in contact met anderen. En dit is maar een voorbeeld. Naast de nar, zijn er slechteriken, bedriegers, onschuldigen, minnaars, helden en nog veel meer. Zet er eens een masker bij op en je herkend jezelf niet meer terug.

A Christmas Commedia (December 2023)

A Christmas Commedia!

Kerstmis komt eraan! Kerstliedjes die als oorwormen in je oren blijven zitten. De radio challenge om Wham te vermijden is hier al op dag 1 gefaald.

Ik ben meer van de kerstfilms dan van de kerstmuziek. En dan met name A Christmas Carol. Dit is een heel oud kerstverhaal die jullie vast wel kennen. Even het geheugen opfrissen: A Christmas Carol van Charles Dickens speelt zich af in het Victoriaanse Engeland. Het is het verhaal van een gebroken man wiens rijkdom zijn enige passie in het leven is geworden. Als jonge man had Ebenezer Scrooge liefde en familie in zijn leven, maar na vele tegenslagen verloor hij het verlangen om deel uit te maken van de samenleving, deel uit te maken van een familie, en in wezen een zorgzaam mens. Op een eenzame en koude kerstavond gaat Scrooge naar bed en wordt "bezocht" door vier geesten: zijn oude (overleden) zakenpartner, de Ghost of Christmas Past, de Ghost of Christmas Present en de Ghost of Christmas Future. Na een oogverblindend avontuur, reizen door de tijd en herinneringen, evenals een huiveringwekkend, angstaanjagend eenzaam bezoek aan zijn potentiële toekomst, ziet Scrooge de fout van zijn gierige

manieren en maakt hij op kerstochtend een nieuwe man wakker, vol leven, liefde en opwinding om zijn rijkdom en bedrijf te delen met de mensen met wie hij zijn leven deelt.

Theatraal een geweldig verhaal met tijdsprongen, statuswisselingen, drijfveren, dubbele lagen en natuurlijk karakterwerk. En bij dit laatste begint mijn enthousiasme pas echt want Scrooge lijkt erg op een Commedia karakter, Pantalone. Van de 16e eeuw in Italie als inspiratie voor de 18e eeuwse schrijfer Charles Dickens in Engeland? Commedia dell Arte waren rondreizende troupes die in heel Europa kwamen. Dikke kans dus dat Charles hiermee is aanraking is gekomen, dus wie weet.

Wie was Pantalone dan? Hij is een sluwe, oude, decadente, rijke koopman die uit is op geldgewin of het versieren van knappe vrouwen, maar wordt gedwarsboomd door zijn dochter en knecht. Zijn volledige naam is Pantalone dei bisognosi (Italiaans voor "Pantalone van de behoeftigen"). Pantalone is een zielig figuur die keer op keer het onderspit delft. Als hij slecht nieuws verneemt, valt hij op zijn rug en kan enkel door de overige personages weer overeind worden geholpen. Hij is heel oud, loopt krom en traag, tot het moment dat hij ergens geld ziet dan sprint hij erop af. Hij heeft vaak een geldbuiltje tussen zijn benen hangen waar hij graag met zijn handen aanzit. Het is een gemaskerd karakter met opvallende wenkbrouwen en kromme neus. Hij draagt rood, de kleur van Venetiaanse kooplui. Een rode ‘pantalone’ inderdaad een rode broek.

Zie je de overeenkomsten met Scrooge? Pantalone is heerlijk om te spelen. Een oude zuurpruim die alleen maar uit is op persoonlijk gewin, maar dat zo doorzichtig doet dat het een genot is om naar te kijken.

Improviseren met handen en voeten (oktober 2023)

Toen ik begon met maskerwerk werd ik gegrepen door de maskers. Wat zien die er tof uit, zoveel soorten. Bijv. de grote puntige neus van Il Capitano die zich met zijn arrogante blik naar je toe trekt of het hangende gezicht met al die rimpels van Pantalone die meer naar binnen is gekeerd.

Een masker blijft echter een masker tot het wordt opgezet. De speler brengt het masker tot leven.

Dat tot leven brengen van een masker is nog niet zo gemakkelijk. Ik ben iemand die houdt van een hoog tempo. Leg het me kort uit en hoppa daar gaan we. Bij maskerwerk loop je dan het risico op een ‘dood’ masker. Een speler waarbij het masker als het ware als een handtas aan zijn arm hangt of als een vaatdoekje op het aanrecht. Saai.

Eerst hou je het masker vast. Wat zie je? Wat wil het je vertellen? Dan pas zet je hem op en kijk je in de spiegel. Hallo lichaam! Door je lijf aan te passen aan het masker in houding, beweging en emotie komt het masker tot leven. Het publiek kijkt daar waar de verandering is. Bij maskerwerk is je gezicht al grotendeels bepaald door het masker en breng jij het leven met je handen en je voeten, je lichaam. In Commedia worden karakters daarom groter dan realistisch gespeeld. Het lichaam verteld het verhaal wat de speler door het masker wil vertellen.

Fascinerend he? Het heeft mij zoveel meer vrijheid en mogelijkheden gegeven in mijn spel en ik blijf ontdekken.